Godebski Cyprian (1835–1909), artysta rzeźbiarz. Ur. 30 X w Mery-sur-Cher we Francji. Był wnukiem Cypriana (ur. 1765), pułkownika legionów polskich i poety, a synem Franciszka Ksawerego (1801–1869), historyka i działacza polskiej emigracji we Francji. G. kształcił się w polskiej szkole Batignolles w Paryżu. Wcześnie rozbudzony w nim talent artystyczny kształtował się w pracowni rzeźbiarskiej Fr. Jauffroya, w której G. przebywał przez pięć lat, utrzymując się z nauczania rysunków w szkołach miejskich i w szkole batignollskiej. Najwcześniejsze prace, powstałe w okresie jego nauki u Jauffroya (medaliony z popiersiami J. U. Niemcewicza, ojca artysty, A. Mickiewicza, architekta Cl. A. C. Gonëla czy H. Z. Rendu), świadczą, że już wtedy precyzowała się osobowość artystyczna G-ego jako zamiłowanego i celnego portrecisty. Debiutował w Salonie paryskim w r. 1857, pokazując marmurowe popiersie admirała L. Fr. R. de La Susse. Pracował też wówczas przy odnawianiu Luwru.
W r. 1858 wraz z ojcem, którego powołano do Lwowa dla objęcia posady kustosza w Zakładzie Ossolińskich, przyjechał G. do Galicji i dzięki poparciu namiestnika, A. Gołuchowskiego, otrzymał w Wiedniu zamówienie na rzeźbiarskie wyposażenie świeżo wznoszonego neogotyckiego gmachu inwalidów wojsk. we Lwowie. W ciągu trzech lat (do r. 1861) wykonał monumentalne posągi symbolizujące Austrię i Galicję (umieszczone w fasadzie), posągi marszałków austriackich (wewnątrz budynku) i dwunastu apostołów (w kaplicy). Z tego okresu pochodzą też jego popiersia: namiestnika Gołuchowskiego, J. Dzieduszyckiego i M. Ossolińskiego (dla Zakładu Ossolińskich), zaś z zamierzonego dużego cyklu statuetkowych portretów wybitnych lwowskich literatów i artystów popiersia W. Pola, J. N. Nowakowskiego, K. Mikuliego. Dla Koła Literacko-Artystycznego wyrzeźbił biust J. I. Kraszewskiego. We Lwowie powstały też wśród innych dzieł cztery pomniki cmentarne (m. i. literata W. Łozińskiego na cmentarzu łyczakowskim oraz bankiera O. Hausnera w Brodach). W r. 1861 wyjechał G. do Wiednia, gdzie znalazł protektorów na dworze cesarskim. W Wiedniu wyrzeźbił posągi generałów Laudona i Lassy’ego dla Arsenału i i. Z Wiednia udał się G. do Paryża, a po wyleczeniu choroby oczu do Brukseli. Tutaj poznał córkę słynnego wiolonczelisty Servais’ego, którą poślubił. Osiedlił się też na pewien czas w Hal w Belgii, skąd często dojeżdżał do Paryża, zanim znów zamieszkał na stałe w stolicy Francji. Podróżował także do Włoch. Osiągnąwszy w tym czasie wielką wziętość, tworzył G. liczne rzeźby, których rutyna techniczna na ogół szła w parze z banalnym ujęciem stereotypowych tematów. Rzeźby i pomniki cechuje wprawdzie wierne podobieństwo portretowe, ale wirtuozerska łatwość nie szła w parze z głębszymi osiągnięciami artystycznymi. W r. 1864 wystąpił w Salonie paryskim, m. i. z rzeźbami Polska i Przebudzenie, w r. 1866 z popiersiem Rossiniego. Podczas pobytu w Brukseli G. dekorował dom Servais’ego i wykonał poczet popiersi sławnych muzyków dla konserwatorium (np. Servais’ego, Vieuxtempsa i Gevaerta) oraz inne prace, a w Paryżu olbrzymi pomnik gen. San Martina dla stolicy Peru, Limy.
W r. 1872 wyjechał do Petersburga, gdzie został mianowany profesorem w tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych. Nad Newą wykonał szereg rzeźb portretowych członków domu carskiego i polityków, m. i. Aleksandra II, ks. P. Gorczakowa, oraz muzyków (J. S. Bacha i L. v. Beethovena); był także autorem pomnika wzniesionego w Sewastopolu na pamiątkę wojny krymskiej. W r. 1875 zrezygnował G. z profesury w Akademii petersburskiej i osiadł w Warszawie, ożeniwszy się z Matyldą Natansonową (pierwsza żona zmarła w Petersburgu), a otworzony przez nich salon literacko-artystyczny stał się bardzo popularnym ośrodkiem kulturalnym miasta. Niebawem jednak przeniósł się G. ponownie do Paryża, w którym mieszkał do końca życia. Po śmierci swej żony w r. 1888 wstąpił G. po raz trzeci w związki małżeńskie z wdową po margrabim de Gauville.
Na cmentarzu paryskim, Montmartre i Père Lachaise znajduje się wiele rzeźb jego dłuta. Z prac G-ego dla Polski wymienić trzeba pomnik A. Mickiewicza w Warszawie (1898), popiersie J. Matejki, pomnik M. Kopernika dla Uniwersytetu Jagiellońskiego (1899), popiersie A. Fredry przed teatrem im. Słowackiego w Krakowie oraz pomnik A. Gołuchowskiego (1901) i popiersie T. Szewczenki (odsłonięte w r. 1913) we Lwowie.
Obok rzeźb portretowych tworzył G. wiele dzieł o tematyce mitologicznej i symbolicznej, przeważnie jako elementy dekoracyjne dla budowli monumentalnych w Paryżu (MSZ, École Coloniale, kościoły), Monte Carlo (kasyno gry), Padwie i in. miastach. Z ważniejszych muzeów zawierają prace G-ego zbiory w Budapeszcie, Compiegne, Gandawie, Lille, Lwowie, Moskwie (Rumiancewa), Paryżu (Luwr), Poitiers, Poznaniu, Raperswilu (Muzeum Polskie), Toulonie.
Druga żona G-ego Matylda, z domu De La Frenaye, I-o voto Natansonowa, również była rzeźbiarką. Syn G-ego (z pierwszego małżeństwa?) był uzdolnionym skrzypkiem i kompozytorem oraz laureatem konserwatorium muzycznego w Brukseli. G. zmarł 25 XI 1909 w Paryżu.
Ilustr. Enc. Trzaski; W. Enc. Ilustr.; Benezit E., Dictionnaire critique et documentaire des peintres, sculpteurs, dessignateurs et graveurs, 1951 IV; Thieme-Becker, Lexikon d. Künstler, XIV; Antoniewicz Bołoz J., Katalog wystawy sztuki polskiej od roku 1764–1886, Lw. 1894 s. 271–272; – Rocz. Nauk.-Liter.-Artyst. (encyklopedyczny) na rok 1905, Red. W. Okręt, 1905 s. 287; Świeykowski E., Pamiętnik Tow. Przyj. Sztuk Pięknych w Krakowie 1854–1904, Kr. 1905 s. 204 i 228–229; – „Gaz. Lwow.” 1909 nr 273 s. 4–5; „Kłosy” 1871 nr 295 s. 124–125; „Kur. Warsz.” 1909 nr 329 s. 7–8; „Tyg. Illustr.” 1872 nr 243 s. 86, 1898 nr 41, nr 52 s. 1017 i n.; – Materiały do słownika biograficznego artystów wystawiających w Tow. Przyj. Sztuk Pięknych w Krakowie, rkp.; Państw. Instytut Sztuki w W.: Materiały słownikowe do artystów.
Ignacy Trybowski